Sêrat Rangsang Tuban (71---85)

--- 71 ---

[...n] / kiyamu binapsihi //

iya iku jumênêng kalawan dhawak / wadoniyah sawiji / kudrat kang kuwasa / iradat aran karsa / ngèlmu kawruh kayat urip / samak miyarsa / dhasar wruh kalam angling //

pan kadiran kuwasa muridan karsa / ngaliman kang undhagi / kayan ingkang gêsang / samingan kang miyarsa / basiran ingkang ngawruhi / muntakaliman / iyèku ingkang angling //

pikukuhing Islam pan limang prakara / sadat ingkang rumiyin / waashaduana / lailaha ilullah / waashaduana nênggih: / Nabi Mukhamad / iya rasulullahi //

satuhune pan ora ana Pangeran / nanging Allah sayêkti / pan satuhunira / Kangjêng Nabi Mukhamad / utusaning Maha Suci / artining sadat / ngandêl marang Hyang Widhi //

kaping kalih ashaduana ilaha / ilaana kang arti / satuhune nora: / nana aran Pangeran / nanging ingsun kang mandhiri / angandêl marang: / angên-angên lan eling //

kang kaping tri: ashaduana ilaha / ilahuwa kang arti / satuhune nora / nana aran Pangeran / nanging suwung kang mandhiri / angandêl marang: / jumênêngirèng ghaib //

kaping catur ashaduana ilaha / illa anta kang arti / satuhune [satuhu...]

--- 72 ---

[...ne] nora / nana aran Pangeran / nanging kudrat kang mandhiri / angandêl marang: / ana lawan pribadi //

kaping kalih salat warna ro winahya / juga salat ngabêkti / subuh lohor ngasar / mahrib kalawan ngisa / ping kalih ran salat daim / swasananira / lumaku manjing mijil //

iya iku puji kang tan kêna pêgat / u: kalamun umanjing / utêg têgêsira / Allah: kalamun mêdal / angên-angên lawan eling / swarèng sasana / yèn suptagung kapyarsi //

kang kaping tri jakat warna ro winahya / juga jakat wèh picis / miwah rajabrana / lawan eklasing manah / dwi jakat danakkên kardi / myang kabêcikan / nanging kang sêpi pamrih //

kaping catur wong pasa tiga winahya / juga ngam datan bukti / sarupaning pangan / nanging lamun tan bêtah / nginang udud iku kêni / noraran batal / dwi kas yèku tan bukti //

sarupaning pangan apadene kinang / lan udud nora kêni / tri wong pasa aksa / iku sasênêngira / nanging ywa lali ngabêkti / riwusing nadhah / mrih antuk sihing Widi //

kaping lima khaji warna ro winahya / juga wong munggah khaji / mring nagari Mêkah / laju maring Madinah / nujum astana jêng nabi: / dinil mustapa / nayakèngrat sinêlir //

--- 73 ---

salallahu angallaihi wasalam / dwi têgêse wong muphti / sajatining Islam / wallahu karibuna / yèku minkibaril warit / Allah rakêtan / lan unggyan kang winadi //

kang ingaran: sarengat iku sêmbahyang / lan anut rèhing nagri / tarekat tatanya / sapa ingkang sinêmbah / lan apêpatut mèstuti / agnyaning praja / ywa kongsi salah dalih //

de kakekat manêmbah sabênêrira / lan manut rèh kang titi / komram ing sapraja / makripat kinawruhan / ya nêmbah kang tanpa budi / lan manut prentah / ywa tan wrin kang kinardi //

kang ingaran: lêluri dayaning kudrat / kayata: bayi lair / warnane ki jabang / nêmu saking kaanan / pêpak saranduning dhiri / tur yayah rena: / nira tan ngrasa ngukir //

de nalaring yèku bayi sinusonan / karo-karoning tunggil / bisa tanpa ajar / nêtêpi prajanjian / saking lêluhurirèki / nganti tan ngrasa / amung nêtêpi wajib //

de ngakali yaiku bayi dinadah / nglêstarèkkên pakarti: / nira janma wrêdha / pênêt kadadiannya / sumambung tumrahing wuri / tur kinurmatan / pêncar praptèng samangkin //

de ngadadi: bêbayi pinulasara / wusing diwasa nuli / pinardyèng piwulang / dening yayah renanya [rena...]

--- 74 ---

[...nya] / ing kawruh sabilik-bilik / pangarahira: / ywa kongsi tibèng nisthip //

kang ingaran: dat sipat asma: apêngal / yèku rupa sawiji / dat: araning rupa / sipat: tandhaning rupa / asma jênêngirèng warni / miwah apêngal: / panggawenirèng warni //

kang ingaran: wajib wênang: lawan mokal / yèku asmaning Widhi / wajib: sinêbuta / lan wênang: ingandêla / nanging mokal wujud dadi / awit tan ganjar / mulung saking ngastèki //

dalil Kuran: bakaratan waasila / esuk sore mèngêti / ananing pangeran / mung yèn ing wayah rina / yèn wêngi kêkês murinding / kêndêl swuh sirna / têpa luh wèh mêmanis //

Dhandhanggula

ciptèng nala nora maro kapti / kang katampan dening woding prana / lir pangrasa upamine / lêbda mangapus kinung^[14] / nanging nora bisa anyambi / pakarti liyanira / beda kang winuwus / rasa bisa maro karsa / angrasakkên lêgi atanapi pait / barêng padha kêrasa //

netra ugi bisa maro kapti / kadi ta anon lintang rêmbulan / dinulu katon karone / grana bisa angambu / bêbarêngan wangi lan pêsing / karna amaro karsa / awit bisa ngrungu / unining bêndhe

--- 75 ---

angangkang / bêbarêngan lawan jumêdhoting bêdhil / mung dhêle kang kapyarsa //

pagawean tumindak pribadi / obahe lawan nora ingagnya / lembehan lumaku kêdhèdhèp /^[15] lêluri aranipun / dene lamun dipun owahi / binarêng kang lembehan / anjog yèn lumaku / kang kêdhèp pyêke ginantya / angowahi lêluri ran jirim jisim / yèku agnyaning driya //

kang ingaran Mukhamad kakiki / jumênêng kita lawan priyôngga / têlung prakara adêge / Mukhamad jaba milu / raga kita ingkang sajati / Mukhamad jêro ana / jro paesanipun / Mukhamad kadim awarna / wêwayangan kang ana sajroning manik / mêngku têlung prakara //

iya iku rasul awarna tri / juga rasul jaba pratandhanya / yèn krasa gatêl awake / rasul jro kalihipun / angrasakkên lêgi lan gurih / rasul kadim ping tiga / krasa jroning turu / kapenak lan tan kapenak / apadene ngrasakkên panganan adi / nir rasane sanyata //

maol kayat yèku banyu urip / utawa tirta ingkang nirmala / sastrajendrayu wus dene / bunbunan kang kumêdut / ingaranan panggonan suci / yèku betal mukadas / lan pujining rasul / yèku kêkêtêking jaja [ja...]

--- 76 ---

[...ja] / apadene pujining roh tuwuh sidhi / kêdut kêtêking tangan //

Nur Mukhamad lir soroting rawi / iya iku wayanganing netra / lawan pinêtêl katone / praptaning môngsa layu / yèn tan keguh kagodhèng eblis / ing kono dunungira / amanggih swargagung / mung rasa nikmat muphangat / limut marang kaananirèng dumadi / tan jalu tan wanita //

dalil Kuran ana ingkang muni / betal makmur ênggon paramean / yèku utêk angêmbêng we / wor tirta kamandhalu / angêbêsi otot kang manjing: / ing netra lan ing karna / ing grana myang tutuk / yèn asat kang tirta marta / anuwuhkên rogèng raga angranuhi / luput-luput antaka //

Kyai Agêng Wulusan têlas piwulangipun dhatêng ingkang putra Radèn Udakawimba, kasok sihipun, malah salêbêting galih: Radèn Udakawimba badhe kapupu kapundhut mantu piyambak, nanging dèrèng kawêdhar, awit Rara Sêndhang dèrèng diwasa.

Kacariyos Radèn Udakawimba karêmênipun anênêpi dhatêng ing rêdi-rêdi sarta ing jurang-jurang, pinambêng dhatêng ingkang rama Kyai Agêng Wulusan: botên kenging. Galihipun [Galihi...]

--- 77 ---

[...pun] Radèn Udakawimba kados rinujit kèngêtan sariranipun dhumawah ing papa sande dados gêgadhanganing satriya ingkang binadhe raja, ing wanci bakda sêmbahyang ngisa nilapakên ingkang rama kesah nênêpi dhatêng ing rêdi kados sabênipun, nuju wulan purnama hyang sitarêsmi katawêng ing imalaya nipis rumamyang katingal lumampah badhe oncat saking pêpêtêng, lintang-lintang sami surêm sorotipun kados dening kênyaring sasôngka rudatos angêmu susah, lampahipun Radèn Udakawimba dumugi sukuning rêdi Kênaka, wontên guwanipun panêpèn, angongkang jurang ingkang angubêngi rêdi, rêdi Kênaka botên patos agêng nanging mênggêr, antawis namung saêpal mubêng, lambunging rêdi ingkang sisih kidul mêdal toyanipun lajêng mili mangilèn angoncori pasabinan ing Sumbêrêja, ingkang lèr kalèthèkan jurang ambambing, radèn sare wontên ing guwa alèmèk ron palasa aking, akajang sirah tugêlan kajêng sêmpu, sadalu amêrêm mêlik botên sagêd sare ngantos mèh gagat enjing, botên amanoni utawi botên angsal sasmita punapa-punapa, kakên galihipun lajêng sare pisan. Ing wanci byar hyang aruna nyoroti lawanging guwa,

--- 78 ---

Radèn Udakawimba wungu saking sare kagèt aningali sadhasaring jurang nyrêmomok kados wana kawêlagar, dipun waspaosakên têtela yèn wontên mrêngangah abrit dening kasorotan padhanging srêngenge, radèn eram ing galih dene wontên kêtingal anèh salêbêting jurang, sêkunging galih badhe kanyatakakên dhatêng ing dhasar, Radèn Udakawimba lajêng mudhun pados margi ingkang rèpèh, wusana manggih undhak-undhakan sela cêndhani sampun katutup ing rumput mêrakan, radèn eram ing galih dene undhak-undhakan wontên ing jurang, lajêng gampil udhunipun, namung kantun miyak rêrungkudipun, dumugi ing ngandhap: Radèn Udakawimba sumlêngêrên aningali wêdhinipun abrit kawoworan mas ore sarta sêsotya amôncawarni, katingal pating karêlip, saha eram malih têtela yèn ingkang katingal abrit wau tutuping kori gapuraning kadhaton: têmbaga sari kagêmbêlèng, wontên sorogipun agêng taksih manjing, kori lajêng kawêngakakên gampil kemawon, byar katingal candhi kadhaton salêbêting guwa, kados punapa kemawon eraming galihipun Radèn Udakawimba, [Uda...]

--- 79 ---

[...kawimba,] saha eram malih dene salêbêting guwa kados kaswargan sagêd padhang kados kapadhangan ing diwangkara, botên sumêrêp bilih sampun wontên pintên-pintên bolongan margi angin ambêkta pêpadhang saking jawi, Radèn Udakawimba lajêng malêbêt dhatêng kadhaton, dumugi kori agêng kèndêl aningali rêrêngganing kori, tutuping kori gêmbêlèngan salaka pêthak, tinatah ing kênaka angrawit, têbênging kori wontên sasêratanipun budakala, mungêl: Sang Prabu Kalapardha, iya Sangkalawêrdati, gêgunungan utawa ratune para diyu rasêksa kang adhêdhôngka saubênging guwa-guwa sarta gunung-gunung talatahing nuswa Jawa kang angrênggani sarta akadhaton ing Tirtakandhas.

Radèn Udakawimba sawêg sumêrêp yèn punika kadhaton ing Tirtakandhas, ing galih ragi ajrih bilih taksih rêksasanipun, nanging ing sêrat pêpakêm cariyos purwa Prabu Kalapardha sampun tumpês sawadyabalanipun kala andhustha Dèwi Erawati dening Wasi Jaladara sarta Radèn Pamade. Amargi saking nyênyêtipun botên wontên sabawa kêmirêng, nelakakên suwêngipun kadhaton, [kadhato...]

--- 80 ---

[...n,] mila Radèn Udakawimba sirna sumêlangipun, korining kadhaton lajêng kasorog mênga, sangêt eraming galih dene botên wontên ingkang katingal rêpit, sadaya taksih wêtah ayam, rêrêngganing prabasuyasa sarwa êmas, radèn lajêng ambikaki gêdhong-gêdhong salêbêting kadhaton, sadaya kuncinipun taksih sami manjing ing inêbipun piyambak-piyambak, pintên-pintên rajabrana karaton taksih pêpak, tuwin bêkakas dhahar sawa êmas tuwin salaka, wusana ambikak gêdhong rajabrana, ing ngriku kalêmpaking donya arta mas sarta salaka pintên-pintên kulah, mas ore sampun kawadhahan ing êncèh agêng: pintên-pintên kathahipun, Radèn Udakawimba mangartika salêbêting galih: yèn rajabrana iki lêstari kaduwe ing aku kabèh, kasugihaku angungkuli para ratu ing ngalam dunya kang misuwur dhewe. Nanging yèn luput-luput sêmbire nganti kauningan ing ratu kang ambawahake padhukuhan ing Sumbêrêja kene wurung sugih: rajabrana kadarbe ing liyan, awake malah kaparentah.

Radèn Udakawimba sampun kacariyosakên ing ngajêng yèn lantip yêyasan pakartining kriya, kagungan osik [osi...]

--- 81 ---

[...k] yèn sapucaking ardi badhe kadamêl kadhaton, saubênging rêdi kapasangan bètèng, jurang ingkang minôngka larènipun, jurang Kênaka kabobol anjog ing kadhaton, mawi pipa ingkang amadhangi margi, dados rajabrana lêstantun wontên ing ngriku, namung kapêndhêt saking ênggènipun kemawon, dhasaring jurang dados pasimpênan rajabrana agung, taksih kathah malih osiking galihipun Radèn Udakawimba, lajêng mêdal saking jurang laju kondur kapanggih ingkang rama. Kadangu dene ngantos siyang sawêg wangsul, radèn matur bilih katilêman wontên ing jurang. Antawis dangu Radèn Udakawimba matur dhatêng ingkang rama yèn anggènipun asring nênêpi angsal kamirahaning pangeran sagêd nyipta wêdhi dados mas ore.

Kyai agêng kagèt mirêng arturipun ingkang putra, cobage: nyatakna kawruhmu iku, amêsthi aku lan kowe dadi wong misuwur. Ingkang putra matur: punika botên kenging kasat mata ing sanès: rama, kêdah mawi salat kajat wontên ing rêdi namung kalayan ijèn. Mênawi kaparêng: rama namung narimah anampèni saking kula sacêkapipun karsa sampeyan, sarta sakajêng kula, nanging mênawi kaparêng [ka...]

--- 82 ---

[...parêng] rama sampun mawi mêmancèni kajêng kula anggèn kula badhe angwêdalakên wragad kathah angrêjakakên dhukuh ing Sumbêrêja.

Iya: gèr aku bakal nurut ing sakarêpmu, nanging nyatakna kandhamu iku, dadi ora kaya caturane wong ngimpi.

Mangke dalu kula wangsul nênêpi, enjing kula wangsul, ambêkta kasagahan kula wau.

Bakda salat ngisa Radèn Udakawimba tindak kados sabênipun, sarta ambêkta kandhi agêng, dumugi ing guwa lajêng sare kemawon, enjing mudhun dhatêng ing jurang lajêng malêbêt ing guwa kadhaton, ambikak gêdhong rajabrana, mêndhêt mas ore sakandhi ngantos kêbak, lajêng kondur kapanggih ingkang rama. Ingkang rama gita amêthukakên ingkang putra sarta lajêng dipun jak malêbêt dhatêng dalêm, pratingkahipun kadamêl wados, bêbêktanipun ingkang putra lajêng pun sok wontên ing bèri salêbêting gêdhong. Ingkang rama anjêngêr dene wontên mas ore samantên kathahipun, nanging ingkang putra botên pisan-pisan katingal tumut eram, eramipun sampun katilar wontên ing jurang kadhaton: ingkang tansah winados, ingkang putra

--- 83 ---

lajêng dipun rangkul sarta dipun pangandikani: gèr, kowe lan aku bakal misuwur sugih saka rajabrana pêparinging Allah, aku kang bakal anglêbur mas iki sarta andadèkake dandanan kang akèh pangajine.

Kacariyos Radèn Udakawimba lajêng angirup tiyang kriya sami dipun jak gêgriya ing padhukuhan Sumbêrêja, dipun cêkap kabêtahanipun, botên antawis wulan padhukuhan Sumbêrêja dados nagari, karsanipun Radèn Udakawimba dipun lêksanani, nyithak banon pintên-pintên kêthi, ngobong gamping pintên-pintên lumbung, tandho wêdhi ngantos kados rêdi, kasarêng panggarapipun bètèng sarta pangêburing rêdi, punapadene pangrakiting kadhaton, tuwin margi agêng têrusan lan margi simpangan, dalasan tanêman rêrêngganing kadhaton miwah pêpêthetaning margi wau ingkang amurih aub, kajêng kênari, cêmara tuwin asêm, wringinipun katanêm ing prapatan, kagalih sarênga dadosipun, amargi saking kawasisanipun Radèn Udakawimba: dadosing nagari brêng kados nagari tiban, uparêngganing kadhaton sarwa kancana, kori jêplakan ingkang manjing ing guwa dhasar: winadi, sumingit [sumingi...]

--- 84 ---

[...t] ing lengkonganing paningrat panêpèn, tinatanan rêrêngganing pamujan asarwa kênaka, bilih kabikak bolonganipun bundêr pindha pipaning margi angin, wontên timbalanipun bêsatan tarikan sarta uluran kawat balêdhèg, sakêdhap sagêd dumugi ing ngandhap, sakêdhap sampun wangsul dumugi ing nginggil, sanadyan tukangipun ingkang sami nandangi botên sumêrêp kajêngipun, sarta botên sumêrêp dhasaring guwa, wêdaling prabeya sadintên-dintên ambèr kados udaling umbul ing môngsa rêndhêng, têtiyang alit ingkang sami nyambut damêl sadintên-dintên tanpa wicalan, kathah ingkang lajêng sami anjrak tumut gêgriya ing padhukuhan Sumbêrêja. Èrèng-èrènging rêdi sacêlaking margi agêng kasipat kadamêl pakampungan, trêping griya atharik-tharik tiningalan anglam-lami.

Kacariyos Kyai Agêng Wulusan tansah ngalêmbana ing kagunanipun Radèn Udakawimba, botên nyana bilih padhukuhan Sumbêrêja enggal dados nagari agêmah arja, mirah sandhang pangan, para juragan sampun kathah ingkang sami dhatêng sarta adamêl pamondhokan agêng. Ciptanipun kyai agêng: Radèn Udakawimba tumuntên badhe kapundhut [kapundhu...]

--- 85 ---

[...t] mantu, awit Rara Sêndhang sampun nêdhêng birai.

Radèn Udakawimba kondur dhatêng padhukuhan kangên badhe kêpanggih kalihan Kyai Agêng Wulusan, wanci wimbaning sandyakala: anjujug ing panêpèn, kados sabên-sabênipun, kaprêgok Rara Sêndhang mêntas angladosakên wedang jae dhatêng ingkang rama, sang rara sampun nêdhêng birai sarta sampun wiwit jajal-jajal ngagêm kasêmêkan, awit bilih dipun mêkaki sampun ambaludag, ananging taksih sabukwala, amargi taksih kidhung pangagêming kasêmakan, dados tansah marucut, dilalah kapêthuk radèn bagus, sang rara gugup ambênakakên kasêmêkanipun, nanging pucuking kasêmêkan kêsupèn taksih dipun cêpêngi ing asta kiwa kemawon, pun jajal-jajal adamêl bilai anjalari baludhaging toya bênawi botên kêpambêng ing setubanda, nampyuk galihipun sang pangeran, kêlêm kabalabak dening karoban ing mêmanis, sang juwita enggal oncat malêbêt ing dalêm, sang pangeran kantun anggana sumingêb kados kasabêt ing poncot kasêmêkan ingkang mawa wisa mandi, tujunipun kêngengehan sagêd ningali kicating pada jumangkah katingal gumêbyar dening kawingkising sumilakipun [sumilaki...]