Sêrat Rangsang Tuban (6---15)

--- 6 ---

[...suki.]

Umbulmudal, Kawula nuwun gusti, saking pangèstu paduka: basuki.

Sang pangeran, Paman Umbul: pun Rara Wrêsti sampeyan dhawahi. marak ing ngarsanipun yayi prabu, nunggila bibi wontên ing ngriku, ngarah punapa sadhèrèk piyambak, yayi prabu dèrèng nate uninga dhatêng warnane yayi Wrêsti.

Ing pagêdhongan, anggènipun pêpacangan sang pangeran kalihan Endhang Wrêsti sampun sangkaning timur, dhasar sadhèrèk nak-sanak, mila sampun aprasêtyan yèn sang pangeran badhe botên krama ing salami-laminipun bilih botên dhaup kalihan Endhang Wrêsti, makatên ugi Endhang Wrêsti. Sang pangeran sabên wolung dintên sapisan tindak ing Mudal, angendhang-endhangi pêpacanganipun, mila ing kalih-kalihipun sampun saekapraya sami kasok sihipun, kalampahanipun namung kantun ngêntosi diwasanipun Endhang Wrêsti kemawon, ing mangke badhe dhaup, dumugi ingkang sampun dados pangajêng-ajêng ing salami-laminipun.

Nyai Umbul mundur saking ngarsanipun sang prabu anjujug ing têpas wangi dununging panyêngkêranipun ingkang putra, sang dèwi sawêg dipun [dipu...]

--- 7 ---

[...n] alub-alubi kablonyo ing gônda wida jêbad kasturi, kalulur sariranipun, dhatêngipun Nyai Umbul, sang rêtna mingsêr anggènipun lênggah. Nyai Umbul êntyarsaning galih ningali sampurnaning citranipun ingkang putra: sarwi ngandika, dhenok, kowe ditimbali marang wong atuwamu ingandikakake ngadhêp sang prabu, awit sang prabu durung uninga marang kowe.

Sang ayu kagèt ing galih midhangêt pangandikanipun ingkang ibu Nyai Umbul, sarwi matur: kakang mas pangeran punapa sampun anglilani.

Nyai Umbul, sing dhawuh akon seba ing sang prabu iku: iya kakangamu sang pangeran.

Sang rêtna ajrih maoni karsanipun ingkang raka, nanging botên karsa ngadi busana, namung ngagêm nyamping patêlêsan sêmbagi kuning wêdalan ing Kustasawit kalihan rasukanipun, tinutup ing paniti botên katingal kasêmêkanipun, namung wêninging jôngga kawuryan sumorot apindha thathit, prêmbayunipun katingal sawêg gumana saking kapathêt ing rasukan, kocaking netra pindha lintang karainan, dhasar sêsinomipun barèh kados mêntas wungu saking sare, tindakipun mucang kanginan, kicating pada gumêbyar pindha andaru lêlampah. Sang prabu aningali [a...]

--- 8 ---

[...ningali] citranipun sang kadi ratih, tumratab ing galih riwe kumyus amarawayan, cêkak ingkang uswasa sêrêt ingkang pangandika, brôngta kasabêt ing sambang putri dadakan, sang rêtna lajêng marak ing ngarsanipun sang prabu wontên kiwanipun ingkang ibu ragi kapering, têlênging tingal namung dhatêng ingkang raka sang pangeran, dhasar sampun kulina akula-kuli sinêmbuh sadhèrèk piyambak, wah sampun apêpacangan timur mila, botên pisan kabrèbèl dhatêng sang prabu. Sang prabu sami sanalika asantun cipta gênging dhatêng ingkang raka, rumaos kasoran kabagusanipun, dene sang putri botên pisan nimbangi pêthuking ciptanipun, malah karsa tumingal kemawon, sang putri: botên.

Cinêkak sang prabu sagêd angecani sarak galihipun ingkang raka: yèn lajêng badhe kondur tulak, botên sagêd angêntosi badhe pikramènipun ingkang raka, amargi sariranipun karaos wontên ingkang kirang sakeca, sang pangeran namung nyumanggakakên sakarsa, nanging wontên ingkang kacathêt ing galih. Sang prabu lajêng adhêdhawah kondur, wadyabala busêkan pating bilulung kathetheran, awit botên ngintên yèn sang prabu tulak kondur, namung kyai patih bijaksana sumêrêp dhatêng wêwadining karsanipun sang prabu ingkang botên lêrês, mila botên tumut tata-tata, [ta...]

--- 9 ---

[...ta-tata,] badhe ngantun kemawon, botên dangu sang nata bidhal, kaatêrakên ingkang raka dumugi ing kikising dhusun: lajêng wangsul, tindakipun sang prabu dumugi pôncaniti: lajêng sinewaka, nimbali kyai patih: kaunjukakên taksih kantun ing margi, sang prabu sangêt duka lajêng nimbali senapatining pêrang Ki Tumênggung Jalasêngara, kadhawuhan wangsul dhatêng ing dhukuh Mudal, saha wadyabalakuswa, kinèn nyêpêng Sang Pangeran Warihkusuma sarta Kyai Umbul sagotrahipun, griyanipun kadamêla karang abang, amargi sang pangeran tinarka balela ing ratu, lajêng winêling wêwadining karsanipun sang prabu.

Ki Tumênggung Jalasêngara sampun tampi ingkang dados karsanipun sang prabu, sanadyan nyimpang saking lêrês, ki tumênggung namung badhe angestokakên dhawuh, nêtêpi kasenapatènipun, katêmpuhakên ing rêdi sela amêsthi botên mundur, mêngsah satru sêkti punika ingkang tansah dipun cêcadhang. Ki Tumênggung Jalasêngara sawadyabala kuswa kêbut nulak bidhal wangsul dhatêng ing dhukuh Mudal, samargi-margi galak kados danawa môngsa daging, namung apunagi pêjah ing rana, anêtêpi trahing wirotama, amargi ing batos ki tumênggung rumaos awrat anglampahi dhawuhipun sang prabu wau, kajawi botên kolu mêngsah gustinipun piyambak,

--- 10 ---

pancèn rumaos botên kaconggah nyêmbadani sang pangeran, awit Sang Pangeran Warihkusuma sêkti môndraguna, sagêd mancala putra mancala putri manjing ajur ajèr, lêmbat kagunanipun pêrang, tangèh kasumêrêpan wêwadining pamasange gêlaripun ing yuda. Awratipun kapiji ing ratu sarta sampun dados wajibing senapati, ki tumênggung namung badhe soroh pati, lêpas lampahipun.

Gêntos kacariyos ing padhukuhan Mudal, sapêngkêripun sang prabu: sang pangeran kirang sakeca ing galih anggènipun sang prabu ningali dhatêng Dèwi Wrêsti kados mambêt manah. Ing wanci sontên badhe dhauping pangantèn, usrêg swaraning têtiyang nyambut damêl, têtingalan warni-warni, sêsuruhan ing wanci pukul tiga siyang sampun wiwit dhatêng. Carabalèn sarta Kêbogiro umyang botên wontên kèndêlipun, sang pangeran sampun wiwit dipun dandosi saagêm-agêmaning pangantèn, nanging salêbêting galih tansah mangu-mangu kèngêtan ringasing pasuryanipun ingkang rayi sang prabu nalika nulak kondur, bokmênawi anuwuhakên bêbêndu saking kacuwan karsa, dèrèng dumugi panglocitaning panggalih kasaru gègèring jawi alok wontên mêngsah dhatêng sarta sampun adamêl pêpati kathah, senapatining pêrang Ki Tumênggung Jalasêngara. [Jala...]

--- 11 ---

[...sêngara.] Sang Pangeran Warihkusuma botên karsa adamêl karisakaning ingkang para abdi mila wani pêrang, kajawi karoban lawan, lingsêm mêmêngsahan kalihan ingkang rayi piyambak arêbat rabi, mila lajêng nutut kemawon, pasrah dhatêng pêpêsthèning sariranipun, dhatênging senapati dumrojog tanpa larapan, sang pangeran lajêng kaawêran cindhe: tanpa suwala, sarta lajêng kadhèrèkakên kondur dhatêng nagari, kalêbêtakên ing warangkan, Kyai Umbul sagotrahipun kaboyong kadalêmakên, namung sang juwita ingkang lajêng kalêbêtakên ing kadhaton, punika ingkang dados parênging karsanipun sang prabu, ananging taksih kandhêg rikuh ing galih bilih ingkang raka dèrèng kasedanan, sumuking duka sangsaya sangêt, kyai patih kadangu punapa sampun dhatêng panusule ing tindakipun, kaaturakên yèn kyai patih botên nusul, malah lajêng mantuk kemawon, punika sangsaya amêwahi dukanipun sang prabu, rumaos dipun waoni karsanipun dhatêng kyai patih, kurmukusing netya andik pasuryanipun abrit ngatirah mawinga-winga wêngis kados bêl mêdal dahana, sang prabu dhawuh kinèn nimbali kyai patih enggal-enggal, sarênga salampahipun.

Kyai patih ingkang bijaksana, saunduripun saking Mudal anguningani [a...]

--- 12 ---

[...nguningani] tindakipun sang prabu amurang niti, gêla ing galih suwita ing ratu ambêk niaya têgên anglampahi kanisthan, namung pados jalaran sagêda kèndêl pangastanipun pusaraning praja, kasaru dhatêngipun utusan, kyai patih katimbalan enggal-enggal. Kyai patih botên gita, lajêng sowan kèrid lampahipun utusan, dumugining pasewakan sang prabu taksih lênggah lajêng ngandika: uwa patih, sira lumakua dhewe marang warangkan, kakangmas Pangeran Warihkusuma: sedanana, awit ingsun wis midhangêt têrang saha ature abdiningsun kêkasih yèn kakangmas cidra ing jangji malik tingal sumêdya balela marang panjênênganingsun, lumakua saiki dikêbat.

Kyai patih ewa ing galih, anginggihi dhawuhipun sang prabu kalihan angangên-angên punapa ingkang badhe linampahan, lajêng matur: gusti, kados prayogi raka paduka dipun sedani wontên ing wana, supados botên kadêngangan ing para abdi kathah, ical suwuripun wêntala paduka kolu nyedani sadhèrèk, kawula piyambak ingkang badhe anglampahi dhawuh paduka wau.

Sang prabu lômba ing galih kinintên yèn kyai patih badhe ngestokakên sadhawuh, amarêngakên sapanuwunipun kyai patih. [pa...]

--- 13 ---

[...tih.] Dhawuhipun sang prabu: iya uwa patih, kakangmas sedanana ana ing alas bae, sarta banjur sarèkna ana ing kono pisan, awit trahing kusuma kang wus nêmu dosa ora kêna têtunggalan lan para lêluhure kang minulya, yèn wis kalakon bae sira anglapurna, sarta angkatira anggawaa prajurit sagêgamane kang saparo, minôngka pakurmataning lakune kakang mas.

Aturipun kyai patih: sandika, sarta lajêng bidhal anjujug ing pawarangkan, sang pangeran pinanggih lênggah sidhakêp ingadhêp abdinipun kêkalih, namung angajêng-ajêng punapa ingkang dados karsanipun ingkang rayi sang prabu. Kyai patih lajêng andhawuhakên timbalanipun sang prabu yèn sang pangeran kapundhut pêjah gêsangipun, badhe kasedanan wontên ing wana, awit dosa balela ing ratu saking aturing têlikipun sang prabu. Sang pangeran anglês ing galih dene badhe kasedanan, sarta dipun lokakkên dosa balela ing ratu, sêrêt pangandikanipun: uwa, punapa sampun sampeyan manah têrang kalihan para nayakaning praja anggèn kula tinarka balela ing ratu, sarta pinanggih ing pangrêmbag punapa kula kalêrês kokum.

Kyai patih, pangandikanipun sang pangeran punika nama amêrangi [amê...]

--- 14 ---

[...rangi] tatal, samukawis ingkang sampun kula tindakakên, langkung malih ingkang kula lampahi piyambak, punika sampun mêsthi mami^[1] pikiran padhang, botên mutatuli, botên awuran.

Sang pangeran, uwa, punapa sampeyan kalintu tampi ing atur kula: mokal, kula punika botên pisan maoni agêngipun mrêngkang saking wisesaning nagari ingkang katindakakên dhumatêng uwa, namung kula nyuwun sumêrêp dununging kalêpatan kula sarta punapa sampun lêrêsipun dhumawahing kukum pati.

Kyai patih, benjing bilih sampun dumugi ing ênggèn pangisasan putra kula badhe sumêrêp kalêpatan ingkang kapitakèkakên ing putra kula wau, sapunika dèrèng mangsanipun, sarta putra kula badhe botên amastani lêpating panindak kula.

Kyai patih kanthi nayakaning praja saha wadyabala andhèrèkakên ing tindakipun sang pangeran kabêkta dhatêng ing wana nitih titihan taksih kaawêran cindhe, têka malah amarasêmu kados pangantèn binayang karya, dados têtingalaning kathah, ingkang sumêrêp prakawisipun sami kapiluh amarawayan wêlas ningali dhatêng sang pangeran anggènipun badhe kasedanan tanpa

--- 15 ---

dosa. Galihipun sang pangeran kados rinujit, botên ajrih bab ing sedanipun, namung kèngêtan dhatêng ingkang rayi Dèwi Wrêsti, katon mêloking wadana kocaking netra èsmu balut, kala kapisah dadakan, karuna samargi-margi, parêntuling luh kados intên rinonce, tètèsipun tansah adamêl kêpyuring galihipun sang pangeran, ciptaning galih dipun awratakên rudahing galihipun sang putri tinimbang kalihan pêcating nyawanipun.

Cinêndhak lampahipun kyai patih sampun dumugi têngahing wana, sang pangeran tumêdhak saking titihan, lajêng dipun rangkul dhatêng kyai patih sarta tinangisan, sang pangeran botên andungkap ingkang dados karsanipun kyai patih salêbêting galih, lajêng ngandika: uwa, sampun kados wanodya kula mawi katangisan, mindhak anênangi manah susah, kula sampun lilah ing pêjah kula, suwawi tumuntên sampeyan lampahi dhawuhipun yayi prabu.

Kyai patih sêrêt amangsuli: anggèr prakawis karsanipun ingkang rayi sang prabu ingkang botên lêrês, punika sampun kula manah akalihan kônca kula nayaka wêwolu sarta sampun pinanggih ing pambudi, kênthêling rêmbag, putra kula botên kasedanan, [kase...]