Tradhisi Grebeg Gethuk ing Kutha Magelang

Tradhisi Grebeg Gethuk ing Kutha Magelang

dening Trisna Dwi Setianingsih

Ing kutha Magelang, ana sawijining tradhisi aran Grebeg Gethuk. Tradhisi iki minangka sawijining tradhisi sing mesthi kaleksanan saben taun, yaiku saben pengetan ambal warsane kutha Magelang. Tradhisi Grebeg Gethuk iki kabentuk saka crita rakyat asal dumadine kutha Magelang. Kanggo nglestarikake cerita rakyat iki, mula pemerintah ngupayakake warga Magelang supaya ora lali marang dumadine kuthane dhewe. Penetapan Kutha Magelang iki kabukten saka Peraturan Daerah Kota Magelang Nomor 6 Taun 1989, sing isine yaiku tanggal 11 April 907 Masehi katetapake dadi pengetan Hari Jadi Kota Magelang.

A.               Cerita Rakyat Dumadine Kutha Magelang

Cerita rakyat dumadine Kutha Magelang yaiku nalika iku ana Kerajaan Pajang sing nduweni raja nama Sultan Hadiwijaya. Ing kana ana Kadipaten Jipang sing dipimpin Arya Penangsang. Arya Penangsang iku senajan dheweke wong sing paling ampuh sak kutha Magelang, ananging dheweke nduweni watak sombong. Wusanane ing antarane rong dhaerah iku padha ora rukun, kabeh padha tantang-tantangan.

Sultan Hadiwijaya banjur ngutus Sutawijaya dadi senopati perang lan diampingi Ki Gedhe. Sakloron banjur mangkat perang kanthi nggawa senjata tombak Bambu Runcing. Wusanane senopati bisa ngalahake Arya Penangsang.

Amarga Sultan Hadiwijaya bungah amarga musuhe wis bisa dikalahake, banjur dheweke paring lemah ing dhaerah Hutan Mentoak maring Sutawijaya lan Ki Gedhe supaya kanggo mbukak kerajaan anyar. Wusana kerajaane bisa dadi gedhe lan di jenengi kerajaan Mataram Hindu.

Senopati Sutawijaya banjur kepengin ngambakake kerajaan. Wusanane senopati saruju yen arep mbabar dhaerah Kedhu. Jaman biyen Dhaerah kedu iku isih awujud hutan, durung ana bangunan babar pisan. Kahanan hutan iku isih sepi lan angker. Kabar-kabare yen hutan iku ana jin penunggune aran Jin Sepanjang.

Rombongan Senopati Sutawijaya banjur ngobrak-abrik hutan iku. Wusanane jin-jin sing ana ing kana padha nesu amarga omahe diobrak-abrik. Amarga Sutawijaya iku wong sing sekti, dheweke isa merangi jin-jin iku, banjur kabeh padha lunga saka hutan.

Dhaerah Kedhu banjur bisa dikuasani Kerajaan Mataram Hindu. Ing kana digawe maneka werna papan panggonan, pendhudhuk Mataram uga padha manggon kanthi damai, pemandhangan ing kana digawe apik, dhesa ditata kanthi tumata, lan kahanan ing kana tansah gemah ripah loh jinawi. Nganti jaman pemerintahan wis ganti, kahanan ing dhesa iku tetep isih subur makmur kaya sadurunge.

Banjur adhedhasar prasasti sing katemokake, kasebutake yen nalika jaman pemerintahane Raja  Rake Watukura Dyah Balitung (898-910 M), kasebut Dhesa Mantyasih lan Dhesa Glangglang. Ing prasasti iku menehi ngerti titimangsa 11 April 907 Masehi.

Dhaerah sing disebut Dhesa Mantyasih, sabanjure dadi Kelurahan Meteseh. Dene dhaerah sing dijenengi Dhesa Glangglang, sabanjure dadi Magelang. Titi mangsa 11 April 907 Masehi iku ditetapake dadi Hari Jadi Kota Magelang.

B.               Bahan kanggo Grebeg Gethuk

Adicara Grebeg Gethuk arupa kirab ngubengi alun-alun Kutha Magelang sing didherekake dening Wali Kota lan jajarane. Sing dikirab yaiku Gunungan Gethuk lan Gunungan  Palawija utawa Sayuran.

Gunungan Gethuk sing dikirab iku ana loro, yaiku gunungan lanang lan gunungan wadon. Gunungan gethuk lanang yaiku gunungan gethuk sing dibentuk lancip (kaya bentuk kerucut) kanggo simbol jaler. Dene gunungan gethuk wadon dibentuk bunder (bentuk setengah lingkaran) kanggo simbol estri. Gethuk sing digawe gunungan iku dibunteli nganggo plastik putih dibentuk kothak-kothak. Gethuk sing digawe gunungan yaiku gethuk asli Magelang. Ana telung jenis gethuk, yaiku Gethuk Eco, Gethuk Marem, lan Gethuk Trio. Buntelan gethuk sing digawe gunungan iku cacahe 1104 bungkus. Digawe cacah 1104 amarga supaya padha karo tanggal lan wulan Hari Jadi Kota Magelang, yaiku tanggal 11 sasi April utawa sasi kaping papat. Bahan sing kanggo gunungan iku gethuk amarga gethuk iku panganan khas sing ana ing kutha Magelang.

Gunungan palawija lan sayuran digawe cacah 17. Digawe cacah 17 gunungan amarga ing Kutha Magelang ana 17 kelurahan. Anggone nggawe gunungan iki miturut kreasi saben kelurahan. Dene jenise palawija lan sayuran ora ditemtokake. Gunungan palawija lan sayuran iki kanggo mratelakake yen kutha Magelang iku kahanane tansah gemah ripah loh jinawi kawit mbiyen nganti sakiki.

C.               Paraga Kirab

Dene paraga sing melu kirab iku nganggo rasukan adat lan rasukan prajurit, uga ana sing nganggo rasukan tradhisional. Kanggo Wali Kota lan jajarane di khususake nganggo rasukan adat. Dene kanggo paraga sing mikul gunungan gethuk, rasukane nganggo rasukan prajurit. Kanggo paraga sing mikul gunungan sayuran lan palawija, di khususake nganggo rasukan tradhisional. Ana sing nganggo rasukan wong tani, ana sing nganggo klambi lurik, ana sing nganggo kebaya tradhisional.

Kirab Grebeg Gethuk iki anggone mlaku ngubengi alun-alun ora angger tumata, ananging uga ana barisan-barisane. Barisan ngarep dhewe kanggo Wali kota lan jajarane. Barisan sabanjure yaiku barisan kanggo paraga sing minggul gunungan gethuk. Barisan samburine kanggo paraga sing mikul gunungan sayuran lan palawija. Banjur barisan samburine diiseni paraga liyane, kayata paraga kesenian lan paraga saben-saben instansi sing ana ing kutha Magelang.

D.               Prosesi Adat Grebeg Gethuk

Prosesi Grebeg Gethuk diwiwiti adicara kirab ngubengi alun-alun kaping pisan. Ing adicara kirab iki, gunungan gethuk lanang wadon diarak kanthi didherekake dening Wali Kota Magelang lan kabeh pejabat pemerintah Kutha Magelang. Ora namung gunungan gethuk, nanging gunungan palawija lan sayuran uga di kirab. Wali Kota lan jajaran kabeh sing melu kirab padha nganggo rasukan adat Jawa. Dene wong sing mikul gunungan ngagem rasukan prajurit. Kirab iki diwiwiti mubeng saka Mesjid Agung Magelang nganti tekan Klentheng Liong Hok Bio banjur dikirab mlebu ing tengah alun-alun.

Sawise mubengi alun-alun, gunungan gethuk, palawija, lan sayuran iku di jejerake ing pinggir lapangan. Adicara sabanjure yaiku upacara adat. Upacara iki beda karo upacara biasa. Bedane, yen upacara iki kabeh perintah utawa protokol kudu nganggo basa Jawa krama.

Ing sela-selaning upacara, uga ditampilake Sendratari Dyah Balitung, tarian asli Magelang sing nyritakake dumadine Kutha Magelang. yaiku crita nalika Senopati Sutawijaya lagi nglawan jin-jin ning hutan wilayah Kedhu.ing tarian iki, Senopati Sutawijaya diibaratke pandhita. Dene jin-jin iku diibaratake buta-buta sing jahat.Wusanane pandhita bisa ngalahake buta-buta sing jahat iku.

Sawise adicara sendratari, upacara dipungkasi kanthi waosan donga. Banjur Wali Kota Magelang nuthuk gong kanggo tandha menawa gunungan gethuk, palawija, lan sayuran siap kanggo rayahan para masyarakat sing nonton. Masyarakat padha percaya menawa gunungan iku bisa ndadekake berkah ing uripe. Saengga masyarakat padha rebutan supaya oleh gethuk mau

Adicara sabanjure yaiku tampilan tari-tari tradhisional utawa kesenian-kesenian tradhisional sing ana ing Kutha Magelang. Ana Tari Jathilan, Tari Kubra, Topeng Ireng, Dayakan, lan liya-liyane. Masakan kuliner asli Magelang utawa jajanan-jajanan tradhisional uga akeh sing didol njlentrek ing pinggire alun-alun.