Sêrat Rangsang Tuban (16---25)

--- 16 ---

[...danan,] namung kesaha saking wêwêngkonipun nagari Tuban, angêntosana karsaning dewa ingkang dhumawah dhatêng putra kula, dene tangis kula wau têka kula kêpêksa pêpisahan.

Sang pangeran midhangêt pangandikanipun kyai patih rumaos awrat oncatipun saking nagari Tuban, bingah nêmahi seda saking botên dosa, nanging botên sagêd nampik utawi maoni karsanipun kyai patih, sang pangeran lajêng anglugas raga bablas tindak anut paraning suku, pêngkêran kalihan kyai patih wangsul dhatêng nagari.

Kocap sapêngkêripun kyai patih, sang prabu botên sagêd nahan brangtanipun dhatêng Endhang Wrêsti, lajêng kondur angadhaton, karsanipun badhe angimur-imur rujiting galihipun Endhang Wrêsti, ananging Endhang Wrêsti botên kenging cinêlakan tansah angasta patrêm, punaginipun sang dèwi: samôngsa sang prabu cêlak amêsthi rinangsang ing patrêm, parêkan sampun wontên ingkang atur uninga ing tekadipun sang ayu, sang prabu mênggah ing galih ewadene lajêng dipun coba kêpanggih sang putri saking katêbihan sarwi ngandika: yayi, aja kêdawa-dawa rujiting atimu, tolèhên aku ratu binathara angêsrahake pati urip marang kowe, aku narima dadi êmbanmu. Sang putri amangsuli nyêngit [nyê...]

--- 17 ---

[...ngit] pêdhês cumalêkit sarta botên krama, têmbungipun: kowe têtêp ratu gêlah-gêlah ing jagad, ora idhêp ing isin, watêkmu manggan, kolu matèni sadulur arêp ngrasuk marang pêpacangane, kajaba yèn aku wis dadi bathang kêna kodêmok awakku, lah mara nyatane prawira tadhahana patrêmku, mêngko aku pondhongên. Sang prabu lingsêm mundur palarasan, osiking galih: kajaba mêngko bêngi bae yèn wis turu dak parêkane. Lajêng adhêdhawuh dhatêng bok êmban ingkang kinathik, sarta sampun tampi ingkang dados karsanipun sang prabu, angulat-ulatakên sang dèwi sampun ngantos kanyanan.

Sang putri sampun sakeca ing galih dene sang prabu botên nyiosakên karsanipun sarta sampun botên katingal malih ing kadhaton, mêmpên wontên ing panêpèn.

Sarêng sampun dalu wanci tidhêm kayon, sang putri kalêson sare wontên kasur sari. Tumuntên bok êmban ingkang amarasandi enggal lapur ing sang prabu yèn sang putri sampun sare, sang nata gita ing galih enggal rawuh ing pasarean, sarêng ningali sênêning wadana kasorot ing pandam kurung maya-maya kados murca kinêdhèpakên, sang nata botên sarèh, sang putri rinodapaksa, [ri...]

--- 18 ---

[...nodapaksa,] sapintên kuwating èstri winisesa ing kakung. Sang ayu saya anjarêm ing galih rumaos cinidra ing rêsmi, nanging namung kèndêl sarwi mawas sang prabu, sang nata uninga tansah winawas ing sang putri rumaos kapadhan ing karsa, supe bilih sang rêtna taksih angasta patrêm ligan, salêbêtipun sang putri rinangkul sarwi binantalan ing asta têngên, sang prabu dipun suduk ing patrêm kenging kêkulunging manah têrus ing walikat, seda botên mawi sêsambat, kasumêrêpan pawongan cèthi ingkang jagi pasarean sami anjrit karuna, otêr salêbêting kadhaton, sang putri botên mawi anggragap namung cipta badhe suduk jiwa samôngsa sampun nalarakên ing awone tindakipun sang prabu. Kasaru dhatêngipun kyai patih saking ing wana lajêng anjujug ing kadhaton, badhe lapur sarèhing dinuta, amêningi otêring pura yèn sang prabu seda kacidra ing sang putri. Kyai patih gita lajêng malêbêt ing kamar pinanggih sang putri taksih wontên ing tilam, nanging patrêmipun katingal sampun kawrangkakakên sumèlèh wontên ing ulon-ulon, sang prabu kuthah ludira wontên ing pasarean, kyai patih alon pitakèn dhatêng sang putri, têmbungipun: kadospundi dene putri adi têrahing pandhita têka nindakakên pandamêl rajapati ingkang angêrês-êrêsi [angêrê...]

--- 19 ---

[...s-êrêsi] makatên. Sang putri lajêng anggancarakên lêlampahanipun wiwit pêpacangan kalihan Sang Pangeran Warihkusuma saking karsanipun ingkang eyang sang wiku sarta sampun aprasêtyan kalihan upata sinêksèn ing dewa ingkang linuwih, wusana rinisak dening sang prabu kanthi ambêking rasêksa agoragodha nyimpang saking kautaman ngagêm tindak nistha mêksa tiyang lumuh, lan malih tega dhatêng sirnaning sadhèrèk, makatên pangandikanipun sang putri urut rèntès botên wontên ingkang kalangkungan, tètèh titih tatag adamêl eraming galihipun kyai patih, sasampunipun makatên: sang ayu pamitan lajêng badhe suduk sarira bela dhatêng Sang Pangeran Warihkusuma ingkang sampun kasedanan.

Kyai patih lêgêg ing galih midhangêtakên gancaring cariyosipun sang putri, lajêng ngandika: sang ayu sampeyan sampun bela dhatêng sang pangeran, awit sang pangeran botên siyos kula sedani, kula aturi kesah ing sapurug-purug. Dèrèng dumugi pangandikanipun kyai patih, sang putri anjrit karuna sarta lajêng badhe madosi sapurugipun sang pangeran, kyai patih mambêng, kasêrêpakên karsanipun ingkang winadi.

Kyai patih sarêmbag kalihan para nayaka yèn karaton ing

--- 20 ---

Tuban ing mangke kagantung wontên tanganipun kyai patih, angêntosi rawuhipun Sang Pangeran Warihkusuma, kyai patih lajêng amatah upakartining layon, sarta amatah wadyabala ingkang madosi sang pangeran, punapa dene nindakakên prakawis kridhaning praja, sang ayu dipun aturi têtêp têngga pura tuwin angluwari Kyai Umbulmudal dalah anak bojo lan kulawarganipun ingkang kinêbon kadalêmakên, sampun kalampahan sadaya.

Utusanipun kyai patih ingkang madosi Sang Pangeran Warihkusuma botên kalilan mantuk bilih dèrèng pinanggih sang pangeran, ananging karsanipun ing dewa ingkang linuwih sawêg kadamêl lêlampahan, pangupadosipun wadyabala wau sanadyan sinêbar mêksa botên sagêd pinanggih, amargi sang pangeran sampun lêpas lampahipun.

Gêntos kacariyos sang putri dados anggarbini, sarêng sampun dumugi mangsanipun ambabar miyos kakung, kasaosan nama dhatêng kyai patih: Radèn Udakawimba, kalawun-lawun agêngipun.

Kyai Patih Toyamarta wontên asrêpe galihipun sakêdhik, sarêng sang putri kagungan putra miyos kakung, ciptaning galih:

--- 21 ---

bilih utusanipun ingkang ngupadosi Sang Pangeran Warihkusuma sampun tita botên sagêd pinanggih, Radèn Udakawimba ingkang badhe kaangkat anggêntosi ingkang rama Sang Prabu Warsakusuma, sêdhêng Radèn Udakawimba sampun diwasa.

Gêntos kacariyos malih Sang Pangèn^[2] Warihkusuma lampahipun ngidul ngilèn kados kinoncanging dewa ngantos dumugi ing nagari Banyubiru, ingkang jumênêng ratu ajêjuluk Sang Prabu Hèrtambang, misuwur prawira ing yuda, kathah têtêlukanipun ratu sami ngidhêp dhatêng nagari Banyubiru, sang prabu nêngênakên para brahmana kinèn nganggit-anggit babading karaton, kadhawahan anglugokakên lêlampahaning para lêluhuripun, awon sae kalêbêtna sadaya, dalasan cacadipun sang prabu piyambak inggih ugi kadhawahan anglêbêtakên, panggalihipun sang prabu: babad ingkang mawi rinêngga ing pêpaès badhe luntur dening dêrêsipun wasitaning sêrat ingkang sagêd ambikak wèwadining pulas ingkang sinamun, têmahan malicat katingal nyatanipun, ambalêntong dados andhêng-andhênging sarira, punika ingkang dipun kalumuhi sang prabu, panggalihipun sang nata: cariyos lugu punika kados sêmining kêkajêngan, katingal angrêsêpakên manah, nanging cariyos ingkang mawi sêsunggingan punika kados angganing [angga...]

--- 22 ---

[...ning] pang ingkang katêrês, alumipun katingal anyênyêngit.

Sang pangeran sampun pikantuk sêrêp bab lêlabuhanipun sang prabu cocog lan panggalihipun, karsanipun sang pangeran badhe suwita lajêng malêbêt ing alun-alun pepe wontên sakidulipun waringin kêmbar, sang nata pinuju miyos sinewaka wontên ing siti bêntar, awas tumingal yèn wontên tiyang sowan pepe, lajêng kadhawuhan nimbali, sang pangeran kèrid ing lampahipun, mabukuh lênggah wontên ngarsanipun sang prabu, trêpsila tajêm ing paningal, sêmunipun mêngku kasujanan, sang nata eram salêbêting galih ningali manising pamulu bagus jêtmika, narka yèn trahing kusuma, lajêng kadangu:

Bagea: sira kang lagi têka.

Kawula nuwun: gusti, ratu ingkang kuwasa ing dunya, mugi-mugi lulusa ing kawibawan paduka, nuwun: ingkang abdi kapatêdhan pambage.

Sira sapa, pinangkanira ing ngêndi, kang yoga marang sira: sapa.

Kawula nuwun, nama kawula pun Warihkusuma, wijil kawula saking ing pratapan laladaning nagari Tuban, biyung kawula sutaning pandhita.

Sang prabu nyathêt salêbêting galih yèn sudarmanipun winadi,

--- 23 ---

mila botên kalajêngakên pandangunipun ing bab wau punika, namung kadangu sêdyanipun, pangandikanipun: sêdyanira pepe apa ana karêpira kang wigati, sarta kêna sira pasthèkake yèn andadèkake dhanganing panggalih ingsun têtulung marang sira kang ora andadèkake karibêdan ingsun.

Kawula nuwun: Gusti, ratu kinawasa, ingkang abdi kamipurun anuwila gônda mênawi kangge ingkang abdi nyuwun suwita wontên ing ngarsa paduka.

Apa kang sira kêpengini dene sira duwe cipta suwita marang panjênênganingsun, ing kene panggonane wong bususukbuk,^[3] beda karo nagaranira ing Tuban, akèh para sarjana kang nawurake kêkarangane tinulad para ratu, sanadyan ingsun iya nulad ing Tuban.

Gusti, kaluhuran dhawuh paduka, ananging ingkang abdi tuna ing budi sêpên kawruh, mila ngantos kesah saking ing nagari Tuban, jalaran tinampik ing pasuwitan kawula, kalampahana karaya-raya ingkang abdi ngantos dumugi ing ngarsa paduka ratu bijaksana bèr budi asih ing apapa dhapur angungsi gêsang.

Sang prabu miyarsakakên aturipun sang pangeran pirêna ing galih, lajêng jêngkar angadhaton, sang pangeran kakarsakakên [kakarsakakê...]

--- 24 ---

[...n] andhèrèk. Cinêndhak: pasuwitanipun sang pangeran: kanggêp, rintên dalu tansah wontên ngarsanipun sang prabu sarta tansah adamêl pirênaning galih, kathah kêkaranganipun sang nata ingkang karampingakên dhatêng Sang Pangeran Warihkusuma.

Salêbêting galihipun sang prabu: kamokalakên yèn Radèn Warihkusuma dedea têdhaking kusuma, katitik saking alusing bêbudènipun, wicaksana bèr budi bawa lêksana, mumpuni kasagêdanipun ulah praja sarta ulah pêrang, punapa dene limpad ing têmbung sampurna dhatêng wêwadining tulis, sarèhning wontên pêrlunipun ing atasing sariranipun sang prabu kêdah nguningani aluraning lêluhuripun sang pangeran, Radèn Warihkusuma kadangu: Warihkusuma, aja andadèkake kagèting atinira, ingsun kêpengin sumurup wong akuwanira^[4] kang yoga marang sira, awit nalika sira ingsun dangu asal kamulanira: mung ngaturake kaki sarta biyungira bae.

Sang pangeran sakalangkung kagèt ing galih midhangêtakên pangandikanipun sang prabu, ngantos dangu kèndêl, ngangên-angên salêbêting galih, badhe matur kumbi: ajrih, badhe matur prasaja: bokmênawi sagêd andadosakên jalaran botên sayogining sariranipun, wusana pinanggih ing pambudi namung badhe matur

--- 25 ---

sawantahipun, bokmênawi sagêd pikantuk piwêlasipun sang prabu, lajêng matur: gusti, ratu ingkang misuwur ing jagad, ingkang abdi badhe ngêkêr wadi dhumatêng namanipun bapa kawula ing salami-laminipun, ananging ing mangke wadi wau pêcah awit saking pandamêl paduka ratu kêkasihing dewa, ingkang abdi botên sagêd kumbi, awit pêjah gêsang kawula katêkêm wontên ing ngasta paduka, kawula nuwun: bapa kawula punika dede tiyang pidakpadarakan, ratu agung binathara anyakrawati ambaudhêndha, ajêjuluk Maha Prabu Sindupati ingkang anggrênggani kadhaton ing Tuban, kawula punika anakipun jalêr ingkang sêpuh patutan saking endhang, anuntên adhi kawula putra saking pramèswari ingkang ginadhang anggêntosi kaprabon, sasugêngipun kangjêng rama kawula kaangkat dados pangeran agêng, adhi kawula kaangkat dados pangeran adipati anom, kawula sampun narimah ingkang dados pamintaning bapa, saha rukun anggèn kawula saduluran, tumuntên kangjêng rama seda, yayi pangeran adipati anom, kawula jumênêngakên ratu anggêntosi kangjêng rama, lêstantun botên wontên sangsayanipun, tumuntên kawula badhe palakrama angestokakên kêkudanganing kaki. Lajêng kaaturakên uruting lêlampahanipun sandening palakrama,